Σάββατο 11 Φεβρουαρίου 2017

Η Επιστήμη ως Θρησκεία δεν είναι Επιστήμη ...

Όχι απλά αφορμή, αλλά κύριος στόχος της ανάρτησης, είναι αυτό το άρθρο στο Αντίφωνο : "Η σύγχρονη επιστήμη ως νέα, χωρίς θεό, παγκόσμια θρησκεία" , κάποιου Πάνου Τσεπενέκα , ο οποίος χαίρει άκρας τρικυμίας εν κρανίω κι έχει αναγάγει το κομφούζιο σε πραγματική επιστήμη - αν όχι... σε θρησκεία, που τόσο αγαπάει. Πραγματικά, δεν ξέρεις σε ποια σύγχυση και ανακρίβεια να πρωτοσταθείς. Θα προσπαθήσω - κι ελπίζω να το απολαύσω - να αποδομήσω ολόκληρο το άρθρο, αν είναι δυνατόν φράση προς φράση, γιατί έτσι του αξίζει. Δεν έχω πια τα κουράγια να εμπλέκομαι σε ατέρμονες συζητήσεις με ανθρώπους, που εκκινούν από εντελώς αντίθετα ή αόριστα ή άγνωστα προς εμένα αξιωματικά συστήματα, καθώς αυτό θα απαιτούσε πολλές ώρες, μόνο και μόνο για να κατανοήσεις τις βάσεις λογισμού τους, προτού τους κρίνεις. Όμως εδώ, το ίδιο το άτομο, δηλαδή ο κύριος Τσεπενέκας, ποσώς μ' ενδιαφέρει. Εκείνο, που μ' ενδιαφέρει είναι αυτός ο ανέραστος και μονοδιάστατος λόγος και η σύγχυση, που μπορεί να διακατέχει έναν φοβισμένο και ηττημένο νου.

1. "Όσο και αν ακούγεται παράξενο, η επιστήμη τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να καταλαμβάνει όλο και μεγαλύτερο ζωτικό χώρο από τις παραδοσιακές θρησκείες".

Το άρθρο ξεκινάει, λοιπόν, με την παραπάνω ατάκα. Φυσικά, η φράση μπορεί εύκολα να αντιστραφεί, δίχως να χάσει το παραμικρό σε περιεχόμενο, ίσα-ίσα πιθανόν να κερδίσει : "Δεν ακούγεται καθόλου παράξενο, η θρησκεία για αιώνες καταλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος του ζωτικού χώρου, από την επιστημονική σκέψη". Είδατε τι όμορφα, που βγάζει νόημα; Εδώ, φυσικά, δε γράφουμε διατριβή. Ο λόγος μου προς το λόγο σου.

Αλλά ποιος, ακριβώς, είναι αυτός ο "ζωτικός χώρος", ο οποίος απόλλυται από τις παραδοσιακές θρησκείες; Μήπως η μελέτη των μορίων και των χημικών ενώσεων; η φυσική των άστρων κι η κβαντομηχανική; η μηχανική των ρευστών; ο ηλεκτρισμός; Μάλλον όχι. Ο κάθε πικραμένος, όταν αντιμετωπίζει την επιστήμη σαν εχθρό του, έχει κυρίως στο νου του τη Γενετική και την Εξελικτική Βιολογία (λιγότερο την Ιατρική σα σύνολο), καθώς εμπλέκονται στα "χωράφια" της θρησκείας, ως προς τις απαρχές τις Ζωής. Κι έχει, σε μικρότερο βαθμό, την Κοσμολογία σε συνδυασμό με τη Γεωλογία, ως προς τις απαρχές τις Δημιουργίας. Ελπίζω να μην ξεχνώ κάτι. Συνεπώς, δεν είναι συνολικά η επιστήμη, που φλερτάρει με το θρησκευτικό κτηματολόγιο και ιδίως με θέματα Ηθικής, αλλά κάποιοι πολύ συγκεκριμένοι κλάδοι της.

Κι ωστόσο η επιστημονική σκέψη, η μέθοδος, αν εξαιρέσεις τις επιμέρους εξειδικεύσεις και τα γινάτια, είναι χοντρικά μία: παρατήρηση, υπόθεση, πείραμα, δεδομένα, θεωρία, έλεγχος, απόρριψη ή υιοθέτηση ή, τέλος παντων, κάπως έτσι. Κι έτσι δε μπορείς να κόψεις κάτι από τον ένα κλάδο, δίχως να το αποστερήσεις ταυτόχρονα από όλους. Αν κάποιος εκφράζει αντιρρήσεις ως προς την επιστημονική σκέψη κι επιθυμεί οι αντιρρήσεις του να έχουν κάποια σοβαρότητα και κάποια φιλοδοξία, θα πρέπει να αντιπαρατεθεί με το κοινό αυτό ήθος, που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη επιστήμη και να μην αναλωθεί σε κλαψουρίσματα για τα επιμέρους. Αν χαλιέται από τα συμπεράσματα ή - πιο συχνά - τις υποθέσεις, που τολμά η Βιολογία, θα πρέπει πρωτίστως να αντιπαρατεθεί με τις μεθόδους της Βιολογίας. Κι επειδή οι μέθοδοι της τελευταίας δε διαφέρουν στο παραμικρό από τις μεθόδους της Ιατρικής ή της Φυσικής, θα πρέπει - αν είναι τίμιος - να αποκηρύξει κι αυτές εξίσου. Θα πρέπει, δηλαδή, να απέχει από την κοινωνία της ιατρικής περίθαλψης ή της τεχνολογικής επικουρίας. Και πάει λέγοντας.

Αλλά για να δούμε μήπως, παρακάτω, μας λυθεί αυτό το ερωτηματικό, περί ζωτικού χώρου.

2. "Μια νέα παγκόσμια θρησκεία έχει γεννηθεί αθόρυβα, χωρίς αναγνωρισμένο ιδρυτή και χωρίς ακριβές χρονικό σημείο ίδρυσης. Οι πιστοί της είναι συνήθως μέλη της επιστημονικής κοινότητας,"

Να το ξεκαθαρίσουμε μια κι έξω. Η επιστήμη δεν αποτελεί θρησκεία κι όταν εκλαμβάνεται ως τέτοια, τότε δεν έχουμε δικαίωμα να μιλούμε για επιστήμη. Δε γίνεται να συνυπάρχουν και τα δύο ταυτόχρονα. Η θρησκεία έχει Δόγμα, η επιστήμη έχει Αξιώματα / Αρχές. Το δόγμα είναι θέσφατο, εξ' αποκαλύψεως, υπέρλογο, είναι απόλυτο, είναι στο απυρόβλητο, είναι ό,τι να 'ναι. Το αξίωμα είναι κοσμικό, είναι επαγωγικό, είναι υπόλογο, είναι σχετικό, είναι αναθεωρήσιμο. Είναι μια σύμβαση όχι απαραίτητα αποδείξιμη, ούτε όμως και ασυνάρτητη, καθώς ακροβατεί στα όρια της αντιληπτικής μας ικανότητας. Είναι μια ισχυρή σύμβαση, που η ισχύς της - θαρρώ - είναι ακριβώς ότι γίνεται κοινώς αποδεκτή, όσο εξυπηρετεί τους λόγους, για τους οποίους συγκροτήθηκε. Αν οι λόγοι πάψουν να υπάρχουν ή βρεθούν άλλοι καλύτεροι, ο επιστήμονας θα εγκαταλείψει πρόθυμα - αν όχι και με θαυμασμό ή ενθουσιασμό - τις παλιές Αρχές, προκειμένου να υιοθετήσει τη νέα αντίληψη.

Ο πιστός βρίσκεται ακριβώς απέναντι, καθώς εσωτερικεύει το δόγμα του και ταυτίζεται μαζί του ως ύπαρξη. Οι δύο έννοιες - θρησκευτικό δόγμα και επιστημονική αρχή - δε νομίζω πως είναι άμεσα συγκρίσιμες ∙ θα ήταν σα να συγκρίναμε τη βούρτσα με τον κροταλία. Οι στάσεις όμως των ανθρώπων, ως προς αυτά, είναι μια χαρά συγκρίσιμες. Έτσι, ο "πιστός" ως στάση, έχει να κάνει περισσότερο με την ψυχολογία, με την ανασφάλεια, με τις ανάγκες, με τις επιθυμίες, με τις φοβίες ή με τα συμπλέγματα του καθενός, παρά με καμία αντικειμενική συνθήκη (με τη συμβατική έννοια του "αντικειμενικού"). Η επιστημονική στάση δεν έχει τίποτα κοινό, τουλάχιστον άμεσα, με αυτές τις ανθρώπινες ανάγκες.

Όταν ένας πιστός υιοθετεί την επιστημονική μέθοδο στη θρησκεία, είναι καταδικασμένος να αποτύχει. Ειδικά στην Ορθοδοξία, που είναι περισσότερο βιωματική, παρά ορθολογική και υπολογιστική. Όταν ένας επιστήμονας υιοθετεί τη θρησκευτική αποκάλυψη στην επιστήμη, είναι μπακάλης και περίγελως. Επίσης, επικίνδυνος.

Κι ωστόσο, ας είμαι πιο δίκαιος. Όταν αντιμετωπίσει κανείς τη θρησκεία ως επιστήμη, είναι πολύ πιθανό να φτάσει, εν τέλει, σε κάτι θετικό. Αν διυλήσουμε όλους αυτούς τους τόνους θεολογικής φλυαρίας και ασυναρτησίας, τους θεολογικούς Πατέρες ή τους σύγχρονους στοχαστές των θρησκειών, πιθανότατα να βγούμε κερδισμένοι, στο βαθμό που - όπως δέχεται ο μαθηματικός λογισμός - δεν έχουν σημασία οι προτάσεις από τις οποίες ξεκινάμε, αν οι ακολουθίες των σκέψεών μας είναι λογικά συνεπείς. Το αντίστοιχο από την άλλη μεριά, ευτυχώς, δεν ισχύει. Η προσκόλληση στις οποιεσδήποτε επιστημονικές παραδοχές και η παγίωσή τους ως δόγματα, όχι μόνο δεν ταιριάζει διόλου στο επιστημονικό ήθος, αλλά αποτελεί τροχοπέδη και οπισθοδρόμηση, στην επιστημονική έρευνα και κατανόηση.

Συνεπώς, η επιστημονική κοινότητα δεν έχει σε καμία περίπτωση "πιστούς", όπως εντελώς λανθασμένα αναφέρεται. Ο χαρακτηρισμός αυτός μπορεί να σταθεί ως μεταφορά - βέβαια, εδώ δε γράφουμε λογοτεχνία - προκειμένου, ίσως, να περιγράψει την ανθρώπινη ψυχολογία, όταν αυτή εμπλέκεται αναπόφευκτα στα επιστημονικά ζητήματα. Για παράδειγμα, η απροθυμία να υιοθετήσει κανείς μια νέα θωρία, η οποία ερμηνεύει καλύτερα τα παρατηρούμενα, από συντηρητισμό και προσκόλληση στην παλαιότερη. Αλλά η στάση αυτή αποτελεί ολίσθημα κι όχι το χαρακτήρα της ίδιας της επιστήμης. Έτσι, μόνο καταχρηστικά μπορούμε να αναφερόμαστε σε "πιστούς" της επιστήμης και σε καμία περίπτωση, σε μια σοβαρή συζήτηση και επί της ουσίας.

3. Ακολουθεί ένας καταιγιστικός οίστρος ασυναρτησίας, όπου οι θεράποντες της επιστήμης παρομοιάζονται με τους αγίους και οι επιστημονικές θεωρίες με ιερές γραφές. Δεν αξίζει καν τον κόπο, να αντιπαρατεθεί κανείς με παρόμοια ευήθεια, αλλά τολμώ να πω δυο κουβέντες.

Ο Αϊνστάιν και κάθε αντίστοιχο σύμβολο, όταν δεν γίνεται αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης σε μπλουζάκια, φλιτζανάκια και τα σχετικά (όπως φυσικά και κάθε μεγάλη προσωπικότητα του ανθρώπινου είδους), έχει σχέση με άγιο, μόνο στο βαθμό που είχε κι αυτός τσουτσούνι. Δεν πουλάνε χρυσοποίκιλτα εικονίσματα με το πορτραίτο του, δε στήνουν ολόκληρους ναούς στο όνομά του, με παγκάρια και παχυλά φακελάκια, τις αφίσες του δεν τις φιλάμε, ούτε κάνουμε το σταυρό μας μπροστά τους, δεν έχει γεμίσει ο κόσμος με θαυματουργές τρίχες από το μουστάκι του, δε σφραγίζουμε τάματα στο όνομά του, δεν πιστεύουμε πως είχε (ή έχει ακόμα) τη δύναμη να θεραπεύει τους ανάπηρους, τους καρκινοπαθείς ή τους τεχνικούς του CERN, δεν τον λατρεύουμε ως εκπρόσωπο του θεού της επιστήμης, ως προφήτη ή ως καντηλανάφτη, δε θεωρούμε τα λόγια του ιερά κι η αμφισβήτησή τους δεν είναι βλασφημία, παρά ίσα ίσα παράγοντας εξέλιξης και προόδου, δεν εξέφρασε δόγματα, παρά μόνον θεωρίες, που κι αυτές δεν του παρουσιάστηκαν γραμμένες σε πλάκες, εν τω μέσω κεραυνών και άλλων οπτικών εφέ, ούτε τις αποκάλυψε κανείς αρχάγγελος σε κάποιο επικό του όραμα.

Ίσα ίσα, οι μορφές τις επιστήμης είναι άνθρωποι 100% γήινοι, είναι άνθρωποι ξεχωριστοί ανάμεσα στο ανθρώπινο είδος, ως προς κάποιο τους χαρακτηριστικό - αλλά πιθανότατα να βρίθουν ελαττωμάτων αλλού - έφτασαν εκεί που έφτασαν όχι γιατί τους βοήθησε κανένας θεός ή εξωγήινος, αλλά μετά από χρόνια σκληρού κι ακαταπόνητου μόχθου κι επανειλημμένων αποτυχιών (γιατί δεν αρκεί μονάχα η ευφυία ή το ταλέντο για να γίνεις μεγάλος ή να σε αναγνωρίσει σύμπασα η επιστημονική κοινότητα, στην οποία μετέχεις), δεν έχουν πιστούς (το πολύ-πολύ να έχουν οπαδούς, με ή παρά τη θέλησή τους - η αλαζονεία δεν ξεχωρίζει δείκτη ευφυΐας), δεν υπηρετούν, ούτε διατρανώνουν κανένα πνευματικό όραμα του κόσμου, απλά αναζητούν σχέσεις των μετρήσιμων, οι οποίες μπορεί έμμεσα να έχουν πνευματικό αντίκτυπο στα άμετρα και άρρητα, αλλά αυτό δεν είναι δική τους δουλειά. Εκτός κι αν φιλοσοφούν, μα τότε θα κριθούν επ' αυτού, ξεχωριστά.

Οι δε επιστημονικές θεωρίες ούτε ιερές είναι, ούτε παραμένουν στο απυρόβλητο. Οι επιστήμονες έχουν πλήρη γνώση, πως πρόκειται για θεωρίες ή για συμβάσεις, πως πιθανόν να μην έχουν καμία σχέση με την αληθινή φύση των πραγμάτων, αλλά να περιγράφουν ωστόσο τα φαινόμενα επαρκώς. Μη συγχέουμε την ανθρώπινη αδυναμία της εμμονής, της προσκόλλησης στην παράδοση, στη συνήθεια, στις δεκαετίες πειραματικών θυσιών, που καταρρέουν μπροστά στα νέα ή στα αντίθετα δεδομένα, με την κοινή, άκριτη πίστη στην αυθαίρετη θρησκευτική σύμβαση. Μη συγχέουμε το ευμετάβλητο ανθρώπινο ήθος, γεμάτο αντιφάσεις κι ελαττώματα, με το επιστημονικό ήθος και τρόπο σκέψης.

Η ιστορία της επιστήμης διδάσκει πως κι αν κάποτε, πάνω στον ενθουσιασμό του, ο επιστήμονας μπέρδευε τις ανακαλύψεις του για απόλυτες αλήθειες, παρά για συμβάσεις, ωστόσο η επιστήμη σήμερα έχει ωριμάσει. Κανένα εκλαϊκευτικό σύγγραμμα ή καμμία διάλεξη δε θα σου πουλήσει τα επιτεύγματα της ανθρωπότητας για απόλυτη και απαράβατη γνώση. Θα σου μιλήσουν για προσέγγιση, για διαρκή αγώνα κατανόησης, για όμορφες εξισώσεις που περιγράφουν, δίχως απαραίτητα να αποκαλύπτουν, για υποθέσεις, για μοντέλα, για θεωρίες, για ασαφή δεδομένα. Τι κοινό έχουν όλα αυτά με ιερές γραφές, με βαγγέλια, κοράνια ή βέδες, προσωπικά αδυνατώ να κατανοήσω. Κι ούτε φυσικά, το εν λόγω άρθρο, μας βοηθάει στο παραμικρό να καταλάβουμε.

[ Συνεχίζεται ... ]

Δεν υπάρχουν σχόλια: